1971’de doğan Tayvanlı muharrir Wu Ming-Yi, birebir vakitte edebiyat profesörü ve etraf aktivisti olduğu için kitaplarındaki hususlar da bir biçimde etraf meseleleriyle ilintilidir. Kendisinin Türkçeye çevrilen ilk kitabı ‘Petekgözlü Adam’, geçtiğimiz günlerde İthaki Yayınları etiketiyle raflardaki yerini aldı. Kitabı çeviren isim Seda Çıngay Mellor.
‘Petekgözlü Adam’, bizlere pek bilmediğimiz bir dünyayı anlatsa da, romanın merkezindeki karakterlerin yaşadıkları meseleler, birbirleriyle kurdukları ve kuramadıkları bağlar yerelden evrensele uzanan birtakım sorular doğurur ve bütün bunlar etraf meseleleriyle ilintili olarak anlatılır.
ÖLÜM VE HAYAT: DENİZ
11 ana kısma ve 31 başlığa ayrılmış 328 sayfalık bir roman olan ‘Petekgözlü Adam’ın merkezinde iki ana olay vardır. Bunlardan biri Wayo Wayo halkıdır. Çağdaş medeniyetlerden uzakta, yarım günde gezilebilecek büyüklükte bir adada yaşayan Wayo Wayo halkı atalar kültüne, geleneklere ve denize büyük hürmet duyarlar. Kültürlerine nazaran her konutun ikinci erkek çocuğu, belirli bir yaşa vardığında adadan uzaklaştırılır, tabiri caizse vefata gönderilir. Adanın kıt kaynaklarının dayattığı ve bir cins inanç kılıfıyla süslenen bu gelenekte gün olur, sıra Atile’i’ye gelir. Atile’i kendi yaptığı salla denize açıldığında, daha evvel gönderilenler üzere herkes onun ölmesini bekler lakin Atile’i ölmez.
Romanın ikinci ana olayıysa edebiyat profesörü ve müellif Alice Shih’in kıssasıdır. Alice, kocası Thom’la çocukları Toto’nun bir dağ yürüyüşü esnasında kaybolmalarından ve cesetlerinin dahi bulunamamasından dolayı önemli meseleler yaşamaya başlar. Üniversiteden emekli olup, konuttaki balıkları bir öğrencisine vermesinin akabinde da intihar etmeyi aklına koyar. Fakat tam kendine kıyacağı günlerde bir zelzele gerçekleşir, denizin taşıp Alice’in konutunu su basması ve bu baskın esnasında perişan halde bir kedi görmesi onu intihar fikrinden uzaklaştırır. Bilinçsizce de olsa kendini kediye vakfeder.
Bunların yanında, bütün tehlike ihtarlarına karşın, Alice’le birebir yerde, denize yakın bir yerde yaşayan, orada “Yedinci Zıpkın” isimli bir restoran işleten Hafay, masöz olan karısı meskeni terk ettikten sonra kızı Umav’la birlikte yaşayan, Alice’in arkadaşı Dahu, kitabın sonlarına hakikat tanıdığımız doğabilimci Sara ile mühendis Detlef ve Atile’i’nin peşinden mevti göze alarak yola çıkan hoşlar hoşu Rasula da öne çıkan karakterler ortasındadır.
Petekgözlü Adam, Tercüman: Seda Çıngay Mellor, 328 syf., İthaki Yayınları, 2024. DOĞAYLA KURULAN İLİŞKİ
Wu Ming-Yi, kitabın üçte birinde bize bu karakteri geçmişleriyle bir arada detaylı olarak anlatır. Alice’le Atile’i’nin bir ortaya gelmesini, yani bu iki ana olayın birleşiminiyse bundan sonraya saklar. Lakin bu ikilinin bir ortaya gelmesi, yalnızca onlarla alakalı değildir. Çünkü Atile’i bir çöp yığını içinde sürüklenerek gelir.
Dünya çapında okyanuslara atılan bütün atıklar vakitle bir ortaya gelerek büyük bir yığın oluşturur. Yüzen bir ada olarak da tabir edilen bu yığın yaklaşık 200 milyon ton ağırlığındadır ve önemli bir tehdit olarak Tayvan kıyısına yanlışsız, Alice’le Hafay’ın yaşadığı bölgeye yanlışsız sürüklenmektedir. İşte Ateli’i bu çöp yığınının içinde kıyıya vurur ve tıpkı seldeki yavru kedi üzere Alice’in yardım eline kavuşur.
Ancak bu yardım eli tek taraflı değildir. Çöp yığını bütün bir Tayvan kıyısını kaplayıp, Alice’in meskenini yaşanmaz bir hale getirince, Alice ve Atile’i, Dahu’nun dağ meskeninde yaşamaya başlarlar. İnsan olmak dışında pek bir iştirakleri bulunmayan, tıpkı lisanı bile konuşamayan bu iki kişi bir noktadan sonra irtibat kurmaya başlarlar ve ortak, karışık bir lisan inşa ederler.
Atile’i’nin tabiatla kurduğu ilgi daha tanrısal, kültürel bir yere dayanır. Ona nazaran tabiat kutsaldır, tabiata hürmet duyulması lazımdır. Alice’se tabiatla daha farklı bir alaka kurar, onunla hesaplaşmaya çalışır. Alice’in kocası Thom da bir dağcıdır, beşere “uygun olmayan” yerlerde bulunup, hudutları aşmak ister. Thom’um uygun olmadığı yerlerden biri de evliliktir. Fakat Thom dağları aşar, babalığı aşamaz. Gerçekten büyüme geriliği teşhisi konulan ve konuşma zahmeti yaşayan oğluyla bir arada çıktığı bir dağ yürüyüşü sonrasında ortadan kaybolur. Alice’ın tabiatla hesaplaşmaya çalıştığı mevzu işte budur. Onların mevtini asla kabullenmez Alice, daima bir iz arar, iz yoksa ceset görmek ister.
İNSAN DOĞAYI MAHVETMEKTEDİR
Wu Ming-Yi romanın tartışmasını iki ayak üzerine oturtur. Birinci ayak kişisel trajedilerle doludur ve insanın acıyla kurduğu bağlantıya dayanır. Hayatın akışı içinde insan birçok vakit oradan oraya savrulur, çünkü hayatı, onun dışında işleyen çarka ve ismine bazen talih bazen yazgı denen “makineye” içkindir.
Aslında Alice de bu türlü düşünür. Hayat, “akşam yemeğinde ne yiyeceğinize restoran sahibinin diktatörce karar verdiği bir restorana gitmek gibidir” diye düşünür fakat kanıları ile hisleri birden fazla vakit farklılık gösterir.
Wu Ming-Yi’nin ikinci sac ayağını ise global trajedimiz, etraf kirliliği oluşturur. Dünyada o kadar bilinçsizce atık üretilmekte ve bunların geri dönüşümüyle ilgili o kadar hesapsızca davranılmaktadır ki iş artık bir felaket noktasına ulaşmıştır. Buna karşın hakikat düzgün bir çalışma kelam konusu değildir.
Wu Ming-Yi, bu sıkıntıyı Sara ile Detlef ortasındaki tartışmada insan nüfusunun çokluğuna ve onun sınırsız tüketim dileğine dayandırır. İnsan nüfusunun çokluğu, tabiattaki canlıları ve şahsen doğayı varlığıyla tehdit eder haldedir. Bu yüzden insanların hayat akışlarını, tüketim alışkanlıklarını değiştirmeleri gerekir fakat beşerler aksi üzere daima daha fazlasını istemektedirler. Bu da tabiatın, insanın ve bir bütün olarak dünyanın sonunu getirmek üzeredir.
Wu Ming-Yi bu tartışmaları mümkün mertebe beraberce yürütür ve bizlere nasıl biri olduğumuz ile nasıl bir dünyada yaşadığımız ortasında kıymetli bir bağ olduğunu söyler.