Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı Batuhan Mumcu, toplumsal medyada artan prestij suikastlarına ait bir makale kaleme aldı. Mumcu makalesinde, “Dijital çağın yükselişi, bağlantı dinamiklerini esaslı bir halde değiştirmiş ve toplumsal medyanın hayatımızdaki rolünü kıymetli ölçüde artırmıştır. Bu çağın en bariz özelliklerinden biri, bilgi akışının suratının ve erişiminin inanılmaz derecede artmış olmasıdır. Toplumsal medya platformları, bireylerin ve kümelerin bilgi üretme, paylaşma ve tüketme biçimlerini büsbütün değiştirmiştir. Bu dijital ihtilal, yalnızca bilgiye erişim imkanı sunmakla kalmamış, tıpkı vakitte dezenformasyon ve manipülasyon stratejilerine de taban hazırlamıştır” tabirlerini kullandı.
Makalenin devamında şu sözler yer aldı:
“Kişiler ve kurumlar, bilgi paylaşımı, etkileşim ve toplumsal hareketliliğin merkezi olan bu platformlarda geniş kitlelere ulaşabiliyor. Fakat bu güçlü araç, birebir vakitte yeni bir tehdidin de yayılmasına imkan veriyor; prestij suikastı. Kökeni Arapça olan ‘İtibar’ sözünün manası saygınlık olarak tanımlanmaktadır. (www.tdk.gov.tr, 2018). Genel olarak prestij; kişinin hayatı, mesleği, statüsü sonucunda kazanmış olduğu kıymetler bütünü olarak söz edilebilir. Prestij, bir kişi, kurum, siyasetçi yahut kamu figürünün toplumda algılanma biçimini değiştirerek hem paha kazandırma hem de kaybettirme özelliklerine sahiptir. Prestij kazanmış bir kişi yahut kurumdan, toplumun beklentilerine nazaran makul davranışlar sergilemesi ve birtakım davranışlardan kaçınması beklenir. Prestij suikastı, bir birey, kurum yahut tertibin toplumsal yahut profesyonel imajını kasıtlı ve sistematik bir halde zedelemeyi amaçlayan bir aksiyon olarak tanımlanabilir. Bireyin yahut kurumun sistematik olarak karalanması, saygınlığının zedelenmesi için gerçekleştirilen organize bir ataktır. Prestij suikastı çoklukla toplumsal medya, haber siteleri, forumlar ve başka dijital platformlarda yapılır. Prestij suikastı; şahsî, profesyonel, ticari yahut siyasi çıkarlar doğrultusunda gerçekleştirilir ve maksat alınan kişinin ruhsal sıhhatini, mesleğini ve toplumsal alakalarını önemli halde etkileyebilir.”
‘İTİBAR SUİKASTININ ARACI OLARAK TOPLUMSAL MEDYA’
Dijital irtibat ve toplumsal medyanın, çağdaş toplumlardaki bilgi akışını ve toplumsal etkileşimi esaslı bir biçimde değiştirdiğini kaydeden Mumcu, “Gelişen irtibat teknolojileriyle birlikte klasik medya araçları olarak bilinen gazete, mecmua, radyo ve televizyon üzere tek istikametli bilgi transferi sağlayan araçlar, yerini etkileşimli ve çift istikametli bilgi alışverişine imkan tanıyan çeşitli toplumsal medya ve dijital yayıncılık üzere yeni kuşak medya platformlarına bırakmıştır. Bu platformlar, çok daha dinamik ve etkileşimli bir irtibat süreci sağlayarak herkesin kendi içeriğini oluşturmasını ve en değerlisi de dağıtmasını kolaylaştırmıştır. Toplumsal medya, çağdaş bağlantının merkezine yerleşirken, tıpkı vakitte prestij suikastının en tesirli araçlarından biri haline gelmiştir. Toplumsal medya platformları, geniş kitlelere ulaşma imkanları sayesinde, dezenformasyon ve karalama kampanyalarının süratle yayılmasına elverişli bir taban hazırlar. Prestij suikastının en tehlikeli taraflarından biri, gerçeklerle aldatıcı bilgilerin iç içe geçmesidir. Toplumsal medya, dezenformatif ve manipülatif içeriğin süratle yayılmasına imkan tanır ve bu bilgilerin doğruluğunu denetlemek her vakit mümkün olmaz. Aldatıcı başlıklar, çarpıtılmış alıntılar ve değiştirilmiş görseller, maksat alınan kişinin prestijini sarsmak için kullanıldığında ve bu içerik viral hale geldiğinde yanlış algıyı düzeltmek için yapılan teşebbüsler ekseriyetle dezenformatif içeriğin gölgesinde kalır” dedi.
‘SOSYAL MEDYADA PRESTİJ SUİKASTININ NEDENLERİ’
Bakan Yardımcısı Mumcu, gündelik hayatın olağan akışı içinde; kimi vakit başarılarıyla ön planda oldukları için kimi vakit da ferdî hasımlığa varan birtakım sebeplerle sanat, spor, siyaset dünyasından isimler, kamu kurumları ve kuruluşların amaç seçilerek prestij suikastına uğradığını belirterek, “Kişilerin yahut kurumların prestijini sarsacak dezenformatif ve manipülatif içeriklerin bir anda toplumsal medyada deverana sokulması sonucunda süratlice ülke gündemi şekillenebilmektedir. Bilhassa iş dünyası ve tanınan kültür figürleri ortasındaki rekabet, şahsî uyuşmazlıklar ya da kolay bir kıskançlık, bu çeşit taarruzların temel motivasyonları ortasında yer alır. Başarılı bir kişiyi ya da kurumu karalamak ve kendi çıkarlarını korumak isteyen rakipler, toplumsal medya platformlarını aktif bir halde kullanarak hücumlar başlatabilirler. Siyasi ve ideolojik farklılıklar da prestij suikastının sık görülen nedenlerindendir. Aykırı görüşlü kümeler, rakiplerini itibarsızlaştırarak kendi ideolojilerini öne çıkarmak emeliyle toplumsal medyada karalama kampanyaları düzenleyebilir. Bu cins akınlar, bireylerin yahut kümelerin politik duruşlarına ziyan verme gayesi güder. Ayrıyeten bireyler, ferdî hayal kırıklıkları ya da düşmanlık hisleri nedeniyle gaye aldıkları kişiyi toplumsal medya üzerinden itibarsızlaştırma yoluna başvurabilmektedir. İnternette sadece kaos yaratmayı ve insanları provoke etmeyi amaçlayan troll ve provokatör kümeler da prestij suikastının bir modülü olabilir. Bu kümeler, gerçek amaçlarının kim olduğuna bakmaksızın, bireylerin ya da kurumların prestijlerini zedelemek için çeşitli taktikler kullanırlar. Prestij suikastının ruhsal ve toplumsal tesirlerinin ötesinde, son devirlerde makus niyetli bireylerin yahut kümelerin, bir kişi ya da kurumun prestijini zedeleyerek maddi kar elde etmeyi emel edinmeleri giderek daha sık rastlanan bir durum haline gelmiştir. Bu bireyler, toplumsal medya üzerinden bir kişi ya da kurum hakkında palavra yahut aldatıcı bilgiler yayarak, tehdit ve şantaj yoluyla maddi çıkar elde etmeye çalışırlar. Şantajcılar, gerçek hayatta sergilemeye cüret edemedikleri davranış ve aksiyonları dijital dünyanın sağladığı soyutluktan yürek alarak sanal zorbalık yoluyla ortaya koymaya çalışır ve bu metotla haksız kar sağlamayı hedeflerler” sözlerini kullandı.
‘YANLIŞ YÖNLENDİRMELER KİŞİNİN İMAJINI ZEDELEYEBİLİR’
Sosyal medyada dezenformasyon ve manipülasyonun, bilgi kirliliği yaratma, kamuoyu oluşturma ve bireylerin niyet süreçlerini etkileme hedefi güden stratejiler olarak ön plana çıktığına dikkat çeken Mumcu, şu sözleri kullandı:
“Manipülatif haberler ve yanlış yönlendirmeler, bir kişinin ya da kurumun imajını kısa müddette zedeleyebilir. Dezenformasyon ve manipülasyon kavramları, toplumsal medyanın sunduğu fırsatlarla birleştiğinde, algı idaresi bağlamında kıymetli bir rol oynamaktadır. Dezenformasyon, yanlış bilgi yayma ve gerçeği çarpıtma gayesi güderken; manipülasyon ise bilgi yahut algıları muhakkak bir tarafta yönlendirmeyi maksatlar. Bu süreçler, toplumsal medyada yüksek takipçili hesaplar üzerinden yapılan algı operasyonları ile daha da besbelli hale gelmektedir. Bu kullanıcılar, geniş takipçi kitleleri ve yüksek etkileşim oranları ile toplumsal medyada güçlü bir tesire sahiptir ve bu tesir, dezenformasyon ve manipülasyon stratejilerinin uygulanmasında kritik bir araç olarak kullanılmaktadır. Toplumsal medya prestij suikastı, çeşitli stratejilerle gerçekleştirilebilir. Uydurma hesaplar açarak gaye alınan bireye ya da kuruma yönelik daima tenkit ve karalama içerikleri paylaşmak, en yaygın tekniklerden biridir. Bunun yanı sıra gerçek olmayan ya da çarpıtılmış bilgilerin sirkülasyona sokulmasıyla, fotoğrafların yahut görüntülerin kasıtlı olarak değiştirilmesi ve yanlış bir bağlamda sunulmasıyla amaç alınan bireyler toplum nezdinde sıkıntı durumda bırakılır. Prestijin zedelenmesi ve tahrip edilmesi noktasında en yaygın prosedürlerden biri de linç teşebbüsüdür. Bu tıp taarruzlarda maksat alınan bireyler yahut kurumlar, hakaret, küfür ve tehditlerle karşılaşabilirler. Tezler, gerçeği yansıtıp yansıtmadığına bakılmaksızın, yüksek sesle ve saldırgan bir halde gündeme getirilir. Bu taarruzlar, kişilik haklarını ihlal edecek boyutlara ulaşabilir, bu durum lince uğrayan kişinin ruhsal ve profesyonel manada önemli ziyanlar görmesine neden olabilir.”
‘İTİBAR SUİKASTINA KARŞI NASIL KORUNULUR’
Sosyal medya üzerinden prestij suikastı gerçekleştirilebileceği üzere, ziyan görmüş bir prestiji onarma çalışmaları da yapılabileceğine işaret eden Mumcu, “Ancak, ‘çamur at, izi kalsın’ kelamında olduğu üzere, bir kere zedelenen prestiji büsbütün geri kazanmanın her vakit kesin bir tahlili yoktur. Bu nedenle, bu çeşit taarruzlara karşı şuurlu olmak, hakikat stratejiler geliştirmek ve yasal hakları savunmak, prestijin korunması için son derece kıymetli süreçlerdir. Prestij suikastına karşı alınabilecek tedbirler ortasında, şuurlu medya kullanımı ve kaynak doğrulama süreçleri öne çıkmaktadır. Toplumsal medyada karşılaşılan her bilginin hakikat olmayabileceği konusunda şuurlu olmak ve öncelikle içeriğin doğruluğunu teyit etmek büyük kıymet taşır. Hükümetler, sivil toplum kuruluşları ve medya organları da prestij suikastıyla uğraşta kilit bir rol oynar. Bu bahiste yürütülen tahlil arayışında tüm dünyada olduğu üzere ülkemizde de toplumsal medya uygulamaları ve internet siteleri aracılığı ile yapılan paylaşımların doğruluğunun denetim altına alınması adına dezenformasyon kanunu olarak bilinen bir kanun çıkartılmıştır. ‘7418 sayılı Basın Kanunu ile Birtakım Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’ 18 Ekim 2022 tarih ve 31987 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu kanun, dezenformasyonu yeni bir kabahat olarak tanımlamıştır. 7418 sayılı Kanun, 5187 sayılı ‘Basın Kanunu’, 5237 sayılı ‘Türk Ceza Kanunu’ ve 5651 sayılı ‘İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Hatalarla Uğraş Edilmesi Hakkında Kanun’da yapılan ek düzenlemeleri içermektedir” dedi.
HALKI ALDATICI BİLGİYİ YAYMA
Bakan Yardımcısı Mumcu, şöyle devam etti:
“7418 sayılı Kanun, 29 uncu hususuyla dezenformasyon konusunda Türk Ceza Kanunu’na 217/A unsurunu eklemiştir. Kanunun 29’uncu hususunun metni şöyledir; Unsur 29- 26 Eylül 2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’na 217’nci hususundan sonra gelmek üzere aşağıdaki unsur eklenmiştir. ‘Halkı aldatıcı bilgiyi alenen yayma’ Husus 217/A- (1) Sadece halk ortasında tasa, endişe yahut panik yaratmak saikiyle, ülkenin iç ve dış güvenliği, kamu tertibi ve genel sıhhati ile ilgili gerçeğe alışılmamış bir bilgiyi, kamu barışını bozmaya elverişli formda alenen yayan kimse, 1 yıldan 3 yıla kadar mahpus cezasıyla cezalandırılır. (2) Fail, kabahati gerçek kimliğini gizleyerek yahut bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlemesi halinde, birinci fıkraya nazaran verilen ceza yarı oranında artırılır.’ Kanunun münasebetine bakıldığında; devletin bu alanda, temel hak ve özgürlüklerin korunması, birebir vakitte söz özgürlüğünün de teminat altına alınacağı düzenleyici bir rol üstlenmesi yükümlülüğünden ve bunun sonucunda devletlerin vatandaşlarının temel hak ve özgürlüklerini hem öteki kullanıcılara hem de toplumsal medya platformlarına karşı müdafaası gerektiğinden kelam edildiği görülmektedir. Anayasa’nın ilgili kararları ile tanınan ve muhafaza altına alınan temel hak ve özgürlüklerin, gerçek dünyada olduğu üzere, dijital dünyada da korunmasının amaçlandığı, dijital dünyada da insanların onur, onur ve saygınlığının, ferdî haklarının, özel hayatlarının dokunulmazlığının ve şahsî datalarının korunmasının gerektiği, bu bağlamda, palavra haberi kasıtlı olarak üretme ve yayma aksiyonunun (dezenformasyon), birey ve toplum iradesini ipotek altına alan ve vatandaşların gerçek bilgiye ulaşma hakkını engelleyen önemli bir tehdit haline geldiği, bu tehdidin, tıpkı vakitte çeşitli özgürlükleri istismar etmek suretiyle başta söz özgürlüğü ve haber alma özgürlüğü olmak üzere temel hak ve özgürlüklerin kullanılmasını engellemeye yönelik olduğu, gelişen teknoloji ile birlikte dezenformasyonun vardığı noktanın, temel hak ve özgürlükleri korumak ismine bu tehditle gayret etmeyi zarurî kıldığı söz edilmiştir. Uygulaması epey yeni olan bu düzenlemenin Anayasa’ya ters olduğu gerekçesiyle açılan dava Anayasa Mahkemesi’nce reddedilmiştir. Yasal düzenlemelere ek olarak; Türkiye Cumhuriyeti İrtibat Başkanlığı bünyesinde, palavra haberle gayrete yönelik Dezenformasyonla Çaba Merkezi oluşturulmuştur. Sonuç olarak, dijital çağın getirdiği risklerle başa çıkabilmek için tüm paydaşların, bilgi akışını gerçek yönetme ve dijital dünyada etik kıymetleri muhafaza konusunda ortak bir efor içinde olmaları değer arz etmektedir. Bu uğraş, dijital ortamda daha inançlı ve saygılı bir etkileşim ortamı oluşturulmasına katkıda bulunacaktır.”