Emevi, Kasiyun ve ikonik fotoğraflar

Askeri ve siyasi bir amaç bağlamında süren “Emevi Camii” tartışması, geçen 10 yılı aşan müddete karşın sürat kesmeden, semboller üzerinden varlığını sürdürüyor.

“Emevi Camii” kavramının kitlelerin kanaat oluşumundaki niteliği bir yana, “Şam”, “Kasiyun Dağı”, “Halep Kalesi” derken, kitleler taraf oldukları semboller üzerinden Suriye tarih ve coğrafyasına aşina oluyorlar.

Tüm bu kavramlar gerisine sıralanmış polemikler, vakitle klişeleşerek tarihi birer nota dönüşüyor.

Resim, sembol ve mana … çetrefilli bir yoldan da olsa, ikonik olaylar ve imajlar, egemenlik çabasının işareti olarak önümüzde duruyor. Zaferi yahut yenilgiyi, kazananı ve kaybedeniyle güç münasebetlerinin aksine çevrilişini vurguluyor.

Bu semboller kazanan kitlelerde coşkuya, kaybeden etraflarda ise hayal kırıklığına eşlik ediyor. İkonik semboller üzerinden verilen uğraş sürecinde Ankara’daki karar alıcılar ölçüsüz tenkitlerin de maksadı oluyorlar.

Tarihe yahut tarihe mal olacak nitelikteki fotoğraflara mevzu olan anlar “ikonik anlar” olarak nitelendiriliyor. Böylesi bir gaye ile çekilen fotoğraflara de ikonik fotoğraflar deniliyor.

Bu anlar geleceğe ipotek koyacak nitelikteki aksiyon ve kayıtlar ile ebedileşiyor. Vakit ve yer üzerinde fotoğraf ve sinema ile hegemonya kurmak, yalnızca iktidarlara mahsus bir hareket de değil.

Muhalif çevreler, her ne kadar iktidara ‘hak etmediği bir zaferi’, semboller üzerinden elde ettiği suçlamasını yapsalar da, bu prosedüre iktidarı yıpratmak için muhalifler de baş vuruyorlar.

On yıl öncesine gidelim. Amerikan Başkanı Barak Obama ile Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ortasında yapılan telefon görüşmesinin akabinde, Amerikan Başkanlık Ofisi tarafından hala hafızalarımızda olan bir kare servis edilmişti.

Bu fotoğrafta, Obama kelamda Erdoğan ile yaptığı telefon görüşmesinde elinde beyzbol sopası tutarken görülüyordu. Bu beyzbol sopalı fotoğraf, yıllarca muhalefet tarafından istismar edildi.

Şimdilerde birebir muhalif çevreler fotoğraflar üzerinden Türkiye’nin gelişen alan hakimiyetini sembolize eden iletilerden rahatsız oluyorlar. Bilhassa, üzerinde Afrikalıların bulunduğu, hele hele Arapların yer aldığı karelerden nefret ediyorlar.

Bu tıp bildiriler sade bizde verilmiyor. Tahminen en manalı kare, 2. Dünya Savaşı’nın akabinde Berlin’de kaydedilmiş.

Savaşın son günlerinde Rus Ordularının Berlin’e girmesinin akabinde Amerikan Orduları da Batı Berlin’i işgal ederler.

Bu zaferin anısına 1945 yılında Alman Diktatörü Adolf Hitler’e ilişkin olan bir banyo küvetinde Amerikan askeri fotoğrafçısı Lee Miller banyo yapar. Kendisini de fotoğraflar.

Bu kare Nazi rejiminin mutlak mağlubiyetini anlatmakta kullanılmaktadır. Hitler’in şahsî hayat alanının galiplerin bir temsilcisi tarafından nasıl ihlal edildiğini gösterir. Güçlü bir duygusal tesire sahiptir.

Bu tıp manzaraların elbet en tanınan olanı 1960 yılında Che Guevera’nın Küba’da devrik diktatör Batista’nın banyosunda çektirdiği fotoğraftır. Bu fotoğraf, Küba rejiminin üstesinden gelmeyi ve ona karşı kazanılan zaferi sembolize eder. Yalnızca bir yerin fizikî olarak ele geçirilmesini değil, tıpkı vakitte meydan okumayı da içerir.

Aslında bu ikonik fotoğrafların alan hakimiyeti sembolü olarak yaygınlaşması, Soğuk Savaş periyodunun eseridir.

Iwo Jima Adasında Amerikan bayrağının göndere çekilmesi, Pasifik’te Japonya’ya karşı kazanılan Amerikan deniz hakimiyetini simgeler. Amerikalı fotoğrafçı bayrağı kaldıran dört asker ile Amerika’nın artık bir deniz gücü haline geldiğini dünyaya ilan eder.

Berlin’de Hitler’in Parlamentosuna Sovyet askerlerinin Kızıl Bayrak çekmesi üzere görsel eserler daima bu devri tanımlayan fotoğraf çalışmalarıdır. Bunlardan birçoğu askeri fotoğrafçılar tarafından bilahare fotoğraflanmıştır.

Bu manzaralardan en ilginci elbet General George S. Patton’a aittir. Amerikan 3. Ordu Kumandanı olan Orgeneral Patton askerlerine bir kelam verir. Almanya’ya karşı Normandiya harekatı öncesi “Eğer Fransa’yı aşıp Ren Irmağı kıyılarına ulaşıp, Almanya’yı fethedersek herkesin gözü önünde Almanların Ren Nehri’nin içine edeceğim” der.

Halkla bağlantılar subayı, daha sonra damadı olacak bir yarbaydır. 1945 Mart ayında Amerikan 3. Ordusu Fransa’yı aşar, Almanya’ya girer ve Mainz yakınlarında Ren Irmağı’na dayanır. Sabaha karşı 03.30 sıralarıdır. Koskoca orgeneral purosunu yakar ve askerlerinin gözleri önünde kemerini çözer. Yanındaki halkla münasebetler subayına buyruk vererek bu anı kaydettirir. Almanlar için büyük bir tarihi ve ulvi manası olan yeri amaç alan aşağılayıcı hal üç kıtada milyonları titreten Hitler imparatorluğunun sonunu simgeler. Ren Irmağı’nı aşmak üzere olan Amerikan askerlerini ise motive eder.

2010’lu yıllarda iflas eden Yunan devletine Almanya 300 milyar avro verir. Yunanistan’ı felaketten kurtarır. Yunanlılara kurtuluşun prensiplerini de dikte eder.

Almanya Başbakanı Merkel bu kapsamda 2012 yılında Atina’yı ziyaret eder. Binlerce insan Merkel’e ve muhtemel Alman hegemonyasına karşı sokaklara dökülür. Almanya ve Merkel birçok fotoğrafta Nazi sembolleri ile birlikte tabir edilir. Almanya Yunanistan’ı bir felaketten kurtardığı halde, yayılmacı bir güç olarak bu fotoğraflarla damgalanır.

Yakın tarih böylesi birçok örnekle doludur. 2020 yılında Beyrut Limanında devasa bir patlama yaşanır. Bu patlamanın meydana getirdiği yıkım daha ortadayken Emmanuel Macron, Beyrut’a masraf.

Macron’un Lübnan’a yaptığı ziyaret, kriz vakitlerinde diplomasinin ve memleketler arası dayanağın siyasi ve sembolik değerinin etkileyici bir örneğidir. Bu ziyaret ile eski bir sömürgeci güç olarak Fransa’nın Lübnan’a yardım etmeye hazır olduğunu sembolize eder.

Kendisini Beyrut’un harap olmuş sokaklarında fotoğraflatır. Şuurlu olarak sahnelenmiş Lübnan’ın “kurtarıcısı” algılanmasını yaratır.

Lakin, bu imaj vakit zaman Fransa’nın Lübnan’da yaşanmış olan yıkımıyla da özdeşleştirilir. Macron’un ziyareti hem olumlu hem de eleştirel reaksiyonlara yol açar. Fransa’nın Lübnan’daki kamuoyu algısını kıymetli ölçüde iyileştirmeyi başarır.

Aslında bu sembolik fotoğrafların manası üzerine o kadar çok örnek verilebilir ki… Pekin Tiananmen Meydanı’nda 1989 yılına ilişkin “Tank Adam”, Kabil’den kaçışı sembolize eden Amerikan kargo uçağının tekerleklerine tutunan Afganlar unutulmaz karelerdir.

Lakin, meydan okuyan Türk olunca işler değişir.

Suriye’de ne işimiz var denir.

İsrail kazandı denir.

Şam idaresi Atatürk prensiplerini örnek alsın denir.

Atatürk’ün Hatay vilayetimizi Suriye’nin elinden aldığı unutulur. Birebir Atatürk’ün Şam’ın dağında, bayırında, her karışında fotoğraf verdiği merak bile edilmez.

İbrahim Kalın ile Hakan Fidan’ın Şam’da “Emevi Camii’nde”, “Kasiyun Dağı’nda” tarihe geçen karelerine bakıp, İsrail ismine kahramanlık hikayeleri yazana bile rastlanır.

Bu vesvese sürecine öncülük edenlere gelince… Bırakın meydan okumayı… Sanki otomobile atlayıp sade vatandaş olarak Hatay’dan Şam’a gidecek yürekleri var mı?

“Kör ölür badem gözlü olur” misali “sallama” hikayelerden Esed ailesini, Ehli beyte bağlama çabası bile denendi. Suriye halkının temsilcileri külliyen “cihatçı” ilan edildi.

Lakin, bizden eski nesillerin deneyimleri her vakit işe fayda.

Güzel bir cet kelamımız var. ‘Halep ordaysa arşın burada’ diye.

Türkiye Halep’te Şam’da tarihe imza atmıştır.

Bütün hesapları bozup “Halep ordaysa, arşın burada” denmiştir.

Eğer Trabzon forması Halep Kalesi’nde tarihe mal olmuş ise, ‘‘Halep orada, arşın da Ankara’dadır.”