Gemma Handy
St John’s, Antigua
Union Adası’nın, kamuflaj kılıklarını çekmiş, öz savunma eğitiminden geçmiş tabiat bekçileri bu çabaya hazır görünüyor.
Görevleri, dünyanın en küçük canlı çeşitlerinden birini korumak. Üstelik bu tıp o denli az ki, yalnızca en küçük Karayip Adaları’ndan Union’un ücra bir köşesinde, 50 hektarlık bir alanda yaşıyor.
Boyu yaklaşık 4 santim olan Union Adası kertenkelesi ya da gekosu, soyu tükenme tehdidiyle karşı karşıya olan bir cins ve en çok da yasa dışı yırtıcı hayvan avcılarının tehdidi altında.
2005 yılında resmen keşfedilmesinden sonra bu eşsiz yaratık, mücevher parlaklığındaki renk ve desenleriyle koleksiyoncuları cezbetti ve ne yazık ki süratle Doğu Karayiplerin en çok ticareti yapılan sürüngen hayvanı haline geldi.
Ta ki Union Adası sakinleri bu gidişe “dur” diyene kadar.
2017 yılından bu yana, ada halkından seçilen bekçiler, tabiat müdafaa eğitiminden geçtikten sonra St Vincent ve Grenadines adalarının kesimi olan bu el değmemiş ormanlarda devriye geziyor ve kuşkulu birinin görülmesi halinde 7/24 müdahale edebiliyor.
Hükümetin ormanlardan sorumlu bakanlığı ve aralarında Fauna and Flora International, kısa ismiyle FFI’ın da (Uluslararası Bitki ve Hayvan Müdafaa Örgütü) bulunduğu memleketler arası tabiat müdafaa kuruluşlarının nezaretinde sürdürülen bu gayretler sayesinde küçük kertenkelelerin nüfusu birkaç yıl içinde yüzde 80 artış gösterdi.
Yakınlarda açıklanan bir araştırmaya nazaran 2018 yılında 10 bin civarında olan cinsin nüfusu şu sıralar 18 bin civarında. Bir diğer deyişle, adada yaşayan insan nüfusunun altı katı.
Hükümetin tabiat müdafaadan sorumlu en üst seviye yetkilisi Glenroy Gaymes, “Toplumun sahip çıkması bu başarıda hayati rol oynadı” diyor.
“Daha evvel insanların birçok bu kertenkelenin varlığından bile haberdar değildi. İnsanlardaki farkındalığı artırmak için konut mesken dolaştık, yol kenarlarında toplantılar yaptık, okul müfredatına koyduk. Beşerler neye benzediğini görsün diye ormana gidip bir tane yakalayıp getirmemiz gerekiyordu. Görünce herkes hayretler içinde kalıyordu. Daha büyük bir şey bekliyorlardı” diyor ve sürdürüyor:
“Boyu 4 santimden küçük ve o kadar hoş ki görenler hayran oluyordu.”
Biyoçeşitlilik cenneti
Roxane Froget, 2018 yılında Union Adası’nın birinci bayan tabiat bekçisi oldu.
“Union Adası’nda bir küçük kertenkele bulunduğunu öğrenince çok şaşırmıştım. Onu bütün renkleriyle birinci defa görmez inanılmazdı” diyor.
Doğa aşığı Froget, çabucak projeye dahil olmak için başvurmuş.
Görevlerini, “Ormanda her gün devriye geziyoruz ve beşerler bize 24 saat ulaşabiliyor. Her şeyi koruyoruz. Bitkileri, hatta kertenkelelerin doğal etrafını oluşturan lakin insanların inşaatlarda kullanmak için topladığı taşları bile koruyoruz. Bu bölgenin büsbütün el değmemiş kalması gerekiyor” diye açıklıyor.
İki çocuk annesi tabiat bekçisi Froget gülümseyerek, “Doğada olmayı, kuş seslerini dinlemeyi çok seviyorum. Her gün sevinerek işe koşuyorum” diyor.
“Dokuz yaşındaki oğlum da ormanı seviyor. Ona kertenkeleyi ve onu korumak için neler yaptığımı anlatıyorum. Bu işin bir modülü olmaktan çok gururluyum. Bütün bunlar benim adamda, benim konutumda oluyor.”
Bekçilere devriye eğitimi ve öz savunma kurslarının yanı sıra ormanda yaşayan birçok enteresan canlı tipi, ilaç üretiminde kullanılan bitkiler üzere hususlarda da geniş bilgi veriliyor. İşlerinin bir modülü da bu bilgileri okul çocuklarına ve ziyaretçilere aktarmak.
Union Adası varlıklı bir ülkenin modülü olmayabilir lakin biyoçeşitlilikte çok varlıklı.
Kertenkele projesi başladığından beri grup, çalışmalarını diğer endemik çeşitleri de koruyacak formda genişletmeye başladı.
Bunlardan biri de tekrar yasa dışı yabanî hayvan avcılarının tehdidiyle karşı karşıya olan “pembe gergedan” iguanası.
Tıpkı küçük kertenkele üzere çarpıcı görünüş ve renkleriyle koleksiyoncuları cezbetmiş bir tıp o da.
Kısa ismi FFI olan tabiat müdafaa kuruluşunun Karayipler masası yöneticisi Isabel Vique, “Çoğu koleksiyoncu aslında tabiat bilimci. Farklı olduğu için bu kertenkeleyi elde etmek, onun üremesini, özelliklerini öğrenmek ve herkesten evvel bu mevzuyu çalışmak istiyorlar” diyor.
Bu koleksiyoncular ABD’den, Avrupa Birliği’nden bile gelebiliyor.
Isabel Vique, “Fakat biz muhafaza projesine başlayalı, internetteki Union kertenkelesi ilanları yüzde 80 oranında azaldı” diyor.
Yasa dışı avcılar daha evvelce kertenkeleleri bulmak için dost canlısı ve yardımsever Union Adası sakinlerinden bilgi ediniyordu.
Vique, “Adaya turist üzere geliyorlar, insanlara kertenkeleleri nerede görebileceklerini soruyorlardı. Bu bahiste o denli bir farkındalık yarattık ki artık beşerler kertenkelelerin nerede bulunacağını asla söylemez, bilakis size polis karakolunu gösterirler” diyor.
Union Adası kertenkelesi 2019’da hükümetin uğraşlarıyla memleketler arası CITES tipleri muhafaza mutabakatı kapsamına alındı ve bu sayede en üst seviyede müdafaa sağlandı.
Bu, tıpkı vakitte yasadışı kertenkele avcılarının yakalandıklarında çok ağır para cezaları hatta mahpus ile cezalandırılabilmeleri manasına geliyor.
Dünyanın son kuru tropik ormanlarından biri olan kertenkelelerin Chatham Körfezi’ndeki hayat alanları FFI’dan proje yöneticisi James Crockett’e nazaran “Karayipler doğal hayatı açısından canlı bir laboratuvar gibi”.
“Karayip ormanları, gezegenimizde en çok tehlikede olan doğal habitatlardan biri. Chatham Körfezi üzere bozulmamış bölgeler ise çok çok az” diyor.
Bu da projenin bedelini daha da artıran bir şey.
James Crockett, “Union Adası kertenkelesinin, adayı bütün dünyada temsil edecek simge bir maskot olduğunu düşünüyorum. Küçük, mükammel ve güzel” diyor.
Kertenkele müdafaa çalışmalarının başını çeken Union Adası Etraf İttifakı isimli lokal sivil toplum yapılanmasının kurucularından Roseman Adams da bu görüşte.
“Hükümette hala buranın büyük turistik yatırımlar için uygun olduğunu düşünenler var. Biz burada bulunan sağlıklı, bozulmamış ve hala yeni cinsler keşfedilen orman alanlarının bedelini anlatmaya çalışıyoruz. Şayet burayı müdafaa fırsatını kaçırırsak, bunları ebediyen kaybedeceğiz” diyor.
Adams için küçük kertenkele özel bir mana taşıyor.
“Bu kertenkelenin binlerce yıl hayatta kalabilmiş olması, ne kadar dirençli olduğunu gösteriyor. Kuyruğunu kaldırdığında çok gururlu görünüyor. Bu tıp, bizi, Union Adalıları temsil ediyor. Küçük olabiliriz. Lakin gururlu ve dirençliyiz.”