Emirhan Durmaz
İZMİR – Sefalet endeksinin İkinci Dünya Savaşı devrine yakın düzeylere ulaştığı bir dönemde gidilen 2023 seçimlerinde AK Parti’nin 7 puanlık bir takviye kaybı yaşamasına karşın Cumhur İttifakı Meclis’te çoğunluğu sağlamayı, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da ikinci cinsten zaferle ayrılmayı başardı. Ekonomist Dr. Murat Kubilay, önümüzdeki süreçte iktisatta Türkiye’yi nelerin beklediğini kıymetlendirdi.
‘TAMAMEN SEFALET OLUŞMASA DA ÖNÜMÜZDEKİ DEVİR BU RİSKİ BARINDIRIYOR’
Seçim ardından ‘boş tencere’ lafzına atıfta bulunularak, Erdoğan’ın krizi sürdürebilir bir formda yönettiği ve özellikle metropol kentlerin dışında tencerenin boş bırakılmadığı, bu sebeple kitleyi konsolide edebildiği halinde yorumlar yapıldı. Size nazaran ilgili yorumun geçerlilik hissesi nedir, bu mevzuda ne düşünüyorsunuz?
Türkiye, 2018’den beri iktisadi buhran içerisinde ve buhranlar uzun periyodiktir. Ülkenin ekonomik potansiyelinin altında büyümeyle geçer yahut bu potansiyel tutturulur ki, Türkiye’de bu az çok tutturuldu. Lakin bunun karşılığında dalgalanma ve dengesizlikler oluştu. Örneğin döviz kurlarındaki sorun, gelir adaletindeki dengesizlikler yahut dış açıkların artması gibi… İşte Türkiye de bu halde büyüdü, iktisat orta ara çok yavaşlasa bile 2019 haricinde bir biçimde çalışabilir vaziyette tutuldu. Toplumsal yardımlardan ve tek seferlik gelirlerden faydalanarak veyahut kamu bankaları, döviz rezervlerinin satılması, kur muhafazalı mevduat üzere bunlardan yaratılan alanda hem toplumsal transferler halinde hem iktisadın ite kaka büyütülmesi biçiminde canlılığı sağladı. Alışılmış ki, iktisadın daha süratli etkileşim aldığı yerler iktisattaki bozulma ve güzelleşmeyi öncelikle yaşıyor ve buralar işte büyükşehirler oluyor. Küçük yerlerde bu tesir doğal olarak daha geç ve daha az geliyor, fakat büyük çöküş olduğu vakit buralar bunu çok net hissediyorlar. Bu türlü bir durum ise şu ana kadar pandemi hariç son 5 yıllık buhran periyodunda yaşanmadı. Hasebiyle tencerelerdeki kalite yahut ölçü azalsa dahi, büsbütün açlık ve sefillik olacak bir durum oluşmadı. Ancak uygulanan siyasetler, önümüzdeki devirde bu türlü riskin var olduğunu da bize çok net gösteriyor.
‘ENFLASYONLA BÜYÜME 90’LI YILLARDAKİNE MİSAL DUVARA TOSLAYACAK’
Erdoğan, balkon konuşmasında ‘Faiz nasıl indiyse, enflasyon da inecek’ biçiminde bir açıklama yaptı. Hükümetin mevcut düşük faiz ve ‘enflasyonla büyüme’ siyasetiyle devam edebilmesi mümkün müdür?
Politika faiziyle ilgili bir değişiklik yapılıp yapılmayacağı konusunda hayli şüpheliyim. Zira, Erdoğan bunu seçmenine karşı bir argüman olarak kullanıyor. Münasebetiyle resmi olarak belirlenen siyaset faizi ile ilgili bir değişiklik olmayabilir. Lakin başka mevduat ve kredi faizlerinin, piyasa faizlerinin çok net üst gittiğini görüyoruz. Enflasyonda da bir düşüş yok, yalnızca yıllık enflasyon oranında düşüş var. Yani fiyatlar son 52 aydır aralıksız artıyor münasebetiyle burada da bir bağın olmadığını çok rahatlıkla söyleyebilirim. Enflasyonla büyüme modelleri ise Türkiye’de doksanlı yıllarda çok denendi ve sonucunda ya dışarıdan para gelmedi ve sonrasında ani duruş gerçekleşti ya da iç ödemeler sisteminde güvensizlik oluştu ve bir kredi sıkışmasıyla duvara toslamış oldu. Bu sefer de çok muhtemelen emsal bir sonuç alacağız. Yalnızca zamanlamayı ön göremiyoruz bunu belirlememiz için bundan sonra ekonomiyi kimin hangi unsurlarla, hangi mühlet boyunca yöneteceğini görmemiz lazım.
‘İŞSİZLİK VE GELİR DAĞILIMI DAHA DA BOZULACAK’
GSYH dağılım datalarına bakıldığında sermayenin aldığı hisse giderek artarken, işçilerin aldığı hissenin giderek düşüşünü görüyoruz. Önümüzdeki süreçte işsizlik, gelir dağılımı, alım gücü üzere başlıklarda nasıl bir gidişat ön görüyorsunuz?
Son periyotta nizamlı olarak sermaye daha güçlü hale geldi ve işsizliğin yüksek olması bu kısımların pazarlık gücünü azalttı. Hatta bu minimum fiyat uygulamaları olmasa çok daha büyük bir yoksulluğun olacağını rahatlıkla söyleyebiliriz. Fakat taban fiyatın belirlenmesi üzere siyasetler da ebediyetle sürmüyor. Yoksulluğu sınırlamak için üstte yaparsanız; aslında yatırım talebini yitirmiş, beklentileri makus olan bir iktisatta işsizlik tarafında olumsuz bir sonuç görebilirsiniz. Zira şu anda ucuz krediye karşın beklenen ölçüde bir ekonomik aktivite canlılığı yok. Bu bağlamda, örneğin döviz kuru düzeyinden ve yurtdışındaki iktisatların bozulmasından dolayı ihracatın ivme kaybetmesi yahut bütçe açığının çok yüksek olması sebebiyle kamunun her vakit bu kadar tesirli olamama ihtimali üzere başka etkenleri de göz önüne alırsak önümüzdeki süreçte işsizlik ve gelir dağılımı daha da bozulacak ve tek seferlik EYT’ye dayalı olan ödemelerin de tesiri kaybolacak.
‘ÖNCELİKLE KRİZE NEDEN OLAN ŞAHISLAR VE ANLAYIŞ DEĞİŞMELİ’
Size nazaran krizin tesirlerinin kırılabilmesi için hangi adımlar atılmalıdır?
Krizin tesirlerinin kırılabilmesi için birinci başta krize neden olan şahısların ve anlayışın değişmesi gerekiyor. Bunlar olduktan sonra gerçek tespit yapılabilir ve o gerçek tespitlerin sonucunda hem istikrar sağlayıcı hem kalkınmayı başaracak ve bir yandan da gelir dağılımında adaleti sağlayacak siyasetler konuşabilir. Şimdilik bunlar için çok erken öncelikle krize neden olan etmenler ve şahısları tespit edip, onların çekilmesi gerekiyor ama mevcut durum buna imkan vermiyor.