Hazine ve Maliye Bakanı olarak Mehmet Şimşek’in seçilmesiyle, iktisat siyasetlerine ait öngörüler de gündeme gelmeye başladı. İktisat etraflarında döviz kurları, KKM ve DTH hesapları ve faiz mevzuları sıklıkla tartışılıyor.
Birgün müellifi Hayri Kozanoğlu, “Şimşek’in piyasalarla birinci dansı” başlıklı yazısında, 10 unsurda iktisatta mümkün gelişmeleri kıymetlendirdi. Kozanoğlu’nun yazısının ilgili kısmı şöyle:
“1- İktisat idaresi tüm döviz rezervlerini yakma kıymetine 28 Mayıs seçimlerine 19,93 TL dolar kurundan girmeyi başardı. Seçim sonrasındaki 7 işgününde denetimli olduğu izlenimi veren bir tempoyla dolar kuru 21,57 TL’ye geldi. 8 Haziran günü ise 1 günde yüzde 7,75 sıçramasıyla dolar kuru 23,25 TL’ye ulaştı Haftayı da 23,36 TL’den ve yüzde 17,2 artışla kapattı.
2- Bir ülkenin döviz gelirleri ile döviz harcamaları ortasındaki fark, cari dengeyi ortaya çıkarır. Türkiye’de döviz gelirleri daima harcamaların altında kaldığı için daima cari açık verilir. Örneğin 2022’nin cari açığı 48,8 milyar dolar olmuştu. Son 12 ayın cari açığı ise 54,2 milyar dolar. Son 1 yılda cari açığı finanse etmek için 5,7 milyar dolar rezerv satılmış, 19 milyar dolar da net kusur ve noksan kaleminden finanse edilmiş. Fakat artık o kaynak da kurumuş, Mart 2023’de tersine 2,4 milyar dolar çıkış olmuş. Bu nedenle 50 milyar doları aşması beklenen cari açığı bir nebze azaltmak, ihracata ivme kazandırmak için TL’nin kıymet kaybetmesi farz olmuştu.
3- Fakat, TL’nin paha kaybetmesinin kur geçişkenliği yoluyla enflasyonu beslemesi kaçınılmaz görünüyor. Son açıklanan Mayıs 2023 enflasyon sayılarında ÜFE-TÜFE makası yüzde 1,2’ye kadar gerilemişti. Sepet kurun artışıyla evvel üretici fiyatları artacak, makas açılacak, sonra bu maliyet artışları tüketici fiyatlarına yansıyacak. Pekala, bu gelişmelerin sade yurttaşın ömrüne tesiri ne olacak? TÜİK’e nazaran yılın birinci 5 ayında fiyatlar yüzde 15,26 arttı. Fakat doğalgaz fiyatlarının sıfır kabul edilmesi TCMB’nin hesaplamalarına nazaran enflasyonu yüzde 2,4 aşağı çekti. Temmuz artırımları yapılırken kurdaki değişim şimdi çarşı pazar fiyatlarına hudutlu yansımış olacak. Kur geçişkenliği yüzde 15-20 kestirim ediliyor. Örneğin yıl sonunda dolar kuru 30 TL olursa bu enflasyonu yüzde 7,5-10 ortasında üst çekecek. Emeğiyle geçinen beşerler da her ay düşen satın alma güçleriyle bunun tesirini daha az et, peynir, taze meyve-sebze tüketerek yakından hissedecek.
4- Daima memleketler arası bankaların kur iddiaları paylaşılıyor: Goldman Sachs (Merkez Bankası Başkanlığı’na atanan Gaye Erkan’ın 9 yıl misyon yaptığı banka) dolar kuru 3 ayda 23 TL’yi geçmeli, Bank of America dolar kuru 25 TL olmalı gibi… Bu bankalar bir bakıma Türkiye’ye giriş şartlarını da dikte ettiriyorlar. Hesap kolay, dolar kuru 20 TL yerine 25 TL olursa 1 dolarla daha fazla pay senedi, Devlet İç Borçlanma Senedi vb alabilirler. Son datalarla yabancıların pay senedi portföyü 23,3 milyar dolar, DİBS durumu ise 1 milyar dolar üzere taban düzeylere inmiş durumda. O nedenle TL’nin her bedel kaybı sıcak para girişini davet eder beklentisiyle alkışlarla karşılanıyor.
5- 2 Haziran prestijiyle bireylerin 105,5 milyar dolar, şirketlerin 70 milyar dolar döviz mevduatı bulunuyor. Bilhassa bireyler dövizi Türkiye içindeki satın alma güçleri zayıflamasın, tasarrufları erimesin diye tutuyorlar. Geçmişte döviz kurları sıçrayınca portföylerinin en azından bir kısmını TL’ye çevirdikleri, kârlarını realize etme yoluna gittikleri biliniyor.
Bankaların alış-satış makasları yüzde 9-10’dan bu hafta yüzde 3,5-4’e daralmış olsa da, hâlâ döviz satışını özendirecek kotasyonlar kelam konusu değil. Böylece kur artışlarını dengeleyecek alışageldik sistem, tasarrufçu refleksi devre dışı kalmış oluyor.
6- Pekala, döviz kurlarının bu türlü sertçe yükselişinin maliyeti ne? Türkiye’nin dış borçları 459 milyar dolar. Bu doların 1 TL artışının dış borçların maliyetini 459 milyar TL yükseltmesi manası taşıyor. Son yıllarda özel dal dış borçlarını azaltırken, kamunun dış borçlarının süratle artışı dikkat çekiyor. Toplamda kamunun 186,9 milyar dolar, TCMB’nin ise 32,8 milyar dolar dış borcu var. Tek başına Hazine’nin 117,8’i dış borç, 28,6 milyar doları döviz cinsi iç borç olmak üzere 146,4 milyar dolar döviz yükümlüğü bulunuyor. Haliyle her kur artışı artan vergilerle, gerileyen toplumsal hizmetlerle sade insanın ömrüne olumsuz yansıyacak.
7- Özel kesimin ise, bilhassa 2018 döviz krizinden sonra döviz borçlarını kademeli biçimde tasfiye etmesi dikkat çekiyor. Gerçek dal firmalarının öncelikle yurtiçi bankalara olan döviz yükümlülüklerini aşağı çekmesi, kur sıçramalarının getireceği kredi risklerini de azaltıyor. Finansal kesim dışındaki firmaların 2017 sonunda 188,1 milyar dolar olan net döviz konumu açığı 2022 Mart ayında 90,3 milyar dolara kadar inmiş durumda. Firmalar bu sonuca döviz varlıklarını 43,1 milyar dolar artırarak, yurtiçi bankaları döviz borçlarını 74,3 milyar dolar indirerek ulaşmışlar. Bu ortada yurtdışı krediler 5,1 milyar dolar, ithalat borçları 14,1 milyar dolar yükselmiş.
8- Gelelim Kur Muhafazalı Mevduata (KKM). En son sayılar KKM’nin 2 trilyon 533 milyar 600 milyon TL’ye ulaştığını gösteriyor. Döviz kurundaki sıçramalar haliyle KKM’den ödenecek faiz yükünü de süratle artırıyor. Bankaların KKM hesaplarına ödeyecekleri faizin özgür bırakılması; bu maliyetin ne kadarının bankalar, ne kadarının ise Hazine ve TCMB tarafından üstlenileceğini bilmemizi olanaksız kılıyor. İsterseniz mevzuyu daha düzgün toparlamanız için bir örnekle durumu açıklamaya çalışalım.
Dolar 20 TL iken 100.000 TL’nizi yüzde 24 faiz üzerinden 3 ay vadeli yatırıyorsunuz. 100.000 TL 5.000 dolara denk geliyor. Varsayalım vade bitiminde dolar kuru 25 TL’ye yükselmiş olsun. Banka 3 aylık faiz yüzde 6, 100.000 TL’ye 6.000 TL ödeyecektir. KKM‘nin sizin paranızın 5.000 doların altına düşmemesini garanti altına alması nedeniyle; 5.000 x 25= 125.000 TL alacağınız için geri kalan 19.000 TL Hazine tarafından ödenecektir. Başka bir sözle kur 20 TL’den 25 TL’ye yüzde 25 artarken bu maliyetin yüzde 6’sı ilgili banka, yüzde 19’u Hazine tarafından üstlenilecektir. Bu kolay hesap dahi son kur hareketinin kamuya yüz milyarlarca ek maliyet yüklediğini kanıtlıyor.
9- Toplumdaki genel kanaat TL’nin çok kıymetlendiği, seçimlerden sonra dövizde yükselmenin kaçınılmaz hale geldiğiydi. Gerçekten de o denli oldu. Gerçek kuru izlemek için en sağlam gösterge TCMB’nin gerçek kur istatistikleri. Burada endeks sayılarının düşüşü TL’nin değersizleştiğine, artışı ise değerlendiğine işaret eder. TÜFE bazlı gerçek kur endeksi Mayıs 2023 prestijiyle 57,92 açıklandı. Bu Aralık 2021’deki 47,69’a nazaran bariz bir yükselişe işaret ediyor. Lakin biraz geri gidince, Ekim 2021’deki 59,46’nın bile altında bir seviye kelam konusu. Hatırlayalım o gönlerde TL’nin kıymetlendiği değil, süratle paha yitirdiği konuşuluyordu. Endeks sayısı, faiz artışlarına başlanan Eylül 2021’deki 62,30’un, 2018 kur atağı sonrası gelinen en düşük nokta Eylüldeki 62,46’nın da çok altında. Pekala, bu garipliği nasıl açıklarız? Tek bir karşılığımız olabilir, şayet TÜİK’in açıkladığı tüketici enflasyonu gerçeği yansıtmıyorsa, TL’yi de otomatikman kıymetsiz gösteriyor. Şayet daha yüksek, yani gerçek enflasyon sayıları açıklansaydı, bu endeksi de üst çekerek, paramızın gerçek manada kıymetlendiğini ortaya koyacaktı.
10- Kamuoyunda yüzde 8,50 olan TCMB siyaset faizinin, 22 Hazirandaki ilk Para Politikası Kurulu toplantısında, hatta daha evvel inanılmaz bir toplantıyla keskin bir halde artırılması beklentisi var. Malum yabancı yatırım bankaları, bu hususta da fikir beyan ediyorlar. Örneğin Morgan Stanley birinci elde yüzde 20’ye yükseltilmesini beklediğini açıklıyor. Kur esasen besbelli bir halde bedel yitirdikten sonra yapılacak bir faiz artışının hem para girişini teşvik etmesi, hem de TL’yi özendirerek kuru dengelemesi bekleniyor. Fakat burada önemli meseleler var. Birincisi, gerçek faiz lakin beklenen enflasyonla nominal faiz bilinirse hesaplanabilir. Ortada iktisat idaresinin son açıklanan enflasyon raporundaki geçersizliği açıkça ortada yüzde 22,3 enflasyon beklentisinden öteki bir gösterge yok. İkincisi, faizin keskin artışı, vadelerin kısa olması nedeniyle hem KOBİ’ler ve ferdi borçlular başta gelmek üzere borçluların kredi riskini artırır, hem de kredi talebini düşürerek iktisatta talebin ansızın duruşuna yol açabilir. Bu da ekonomik sakinlik ve artan işsizlik manasına gelir. Üçüncüsü, bir merkez bankasının tüm faiz artışlarını bir anda yaparak elini göstermesi, atılım kabiliyetini yitirmesi, asla istenmez. O nedenle gerek FED, gerekse ECB faiz artışlarını kademeli gerçekleştiriyorlar. Fakat sıcak para, Erdoğan’ın tabiriyle “Londra’daki tefeciler” giriş yapmak için ‘bazuka’ tabir edilen keskin bir faiz artışı talep ediyor.” (HABER MERKEZİ)