Son periyotta obezite tedavisi denince tüm dünyada akla gelen iki ilaç var. Etken hususu “semaglutid” olan ve en kilolu hastalarda bile başarılı sonuçlar verdiği söylenen Ozempic ve Wegovy isimli bu ilaçlar, yalnızca kullananların görünümünü değil bir ülkenin iktisadını de tekrar şekillendiriyor.
Nasıl mı? Çabucak anlatalım.
Her iki ilaç da Novo Nordisk isimli ilaç şirketi tarafından üretiliyor. Danimarka merkezli Novo Nordisk, 100 yılı aşkın vakittir diyabet ilaçları üretse de pek dikkat çeken bir şirket değildi. Fakat zayıflama ilaçlarının tesiriyle çok kısa mühlet içinde çok süratle büyüyen Novo Nordisk, Danimarka iktisadında istikrarları değiştirdi.
Danimarka şu an dünyanın en süratli büyüyen ülkeleri ortasında yer alıyor. Ekonomistler ülke ekonomisindeki büyümenin, yalnızca ve yalnızca Novo Nordisk’in büyümesiyle açıklanabileceğini belirtiyor. Dahası ekonomistlere nazaran, bu ilaçlara yönelik talebin dünya piyasalarında çok yüksek olması, Danimarka ‘nın faiz oranlarını olağan düzeyin altında tutmasına neden oluyor.
AVRUPA’NIN EN BEDELLİ İKİNCİ ŞİRKETİ OLDU
Geçtiğimiz birkaç haftada Novo Nordisk’in piyasa kıymeti, Danimarka iktisadının ötesine geçti. Hisse fiyatlarındaki tırmanış, Novo Nordisk’in lüks tüketim eserleri kümesi LVMH’den sonra Avrupa’nın en pahalı ikinci şirketi olmasını sağladı.
Novo Nordisk’in tesiri o kadar büyük ki Danimarkalı ekonomistler, şirketin ulusal istatistiklerin dışında tutulması ihtimalini kıymetlendiriyor.Yani Danimarka’da “Novo Nordisk bir yana, iktisadın geri kalanı öbür yana” üzere bir durum yaşanıyor.
Aslına bakılırsa 5,9 milyonluk Danimarka’da, global ehemmiyete sahip birçok diğer şirket var. Oyuncak üreticisi Lego ve nakliye devi Maersk, birinci akla gelenler. Fakat ekonomistler Novo Nordisk’in ekonomik istatistikler üzerindeki tesirinin eşi gibisi olmadığını belirtiyor.
Danske Bank ekonomistlerinden Jens Naervig Pedersen, New York Times’a yaptığı açıklamada, “Tek bir şirketin bu kadar büyük bir rol oynadığı böylesi bir durum, Danimarka’da daha evvel hiç yaşanmamıştı” dedi.
EN YAKIN RAKİBİNİN 10 KATI KAZANDI
Danimarka Ulusal İstatistik Kurumu’nun şirket özelinde data sunmuyor. Lakin kurumun baş danışmanlarından Jonas Dan Petersen, “Geçtiğimiz yıl Danimarka’nın ekonomik büyümesinin üçte ikisi ilaç sanayisinden kaynaklandı” tabirlerini kullandı.
Bu yıl kesimin iktisat üzerindeki tesirinin daha da arttığını söz eden Petersen, “Bu yılın birinci çeyreğini geçen yılla kıyasladığımızda, ilaç sanayisi olmadığı takdirde büyüme neredeyse sıfırlanıyor” dedi. Gerçekten kelam konusu devirde Danimarka iktisadında kaydedilen 1,9’luk büyümenin 1,7’si ilaç sanayisinden kaynaklandı.
Danimarka’daki tek ilaç şirketi Novo Nordisk değil fakat başka şirketler Novo Nordisk’in performansıyla uzunluk ölçüşemiyor. Şirketin geçen yılki geliri, ikinci en büyük Danimarka kökenli ilaç şirketi olan Lundbeck’in aşağı üst 10 katı kadardı.
TALEBE YETİŞEMEZ HALE GELDİLER
Uzun bir mühlet boyunca Novo Nordisk neredeyse yalnızca diyabet ilaçları üzerine çalıştı. Lakin zayıflama ilaçlarının son devirde başta ABD olmak üzere dünyanın dört bir yanında obezite tedavisinde kullanılır olması şirketin tarafını değiştirdi.
İlaçlara olan talep nedeniyle Novo Nordisk’in kârı bu yılın birinci yarısında yüzde 45 arttı ve 39 milyar Danimarka kronuna (5,7 milyar dolar) ulaştı. Talebi karşılamakta zorlanan şirket bir yandan üretimi hızlandırırken bir yandan da ABD üzere ülkelerde arzı sonlandırma kararı aldı.
Danimarka Ulusal İstatistik Kurumu’ndan ekonomistler, ilaç sanayisinin tesirini ilkbahardan itibaren mercek altına almaya başladı. Kelam konusu devirde 2022’nin dördüncü çeyreğindeki gayrisafi yurt içi hasıla bilgilerini pahalandıran ekonomistler, ortada çok önemli bir fark olduğunu gördü.
Petersen, bu hafta içinde ikinci çeyrek bilgilerinin yayınlanacağını ve tarihte birinci kere raporda ilaç sanayisinin iktisat üzerindeki tesirlerini ayrıntılandıran özel bir kısma yer verileceğini tabir etti.
ŞİRKET BÜYÜYOR LAKİN İSTİHDAM BÜYÜMÜYOR
Danimarka’nın ilaç sanayisi, ekonomik büyüme dataları üzerinde çok büyük bir tesire sahip lakin bu tesir istihdama yansımıyor. Petersen, geçtiğimiz 5 yılda kesimin büyümeye yüzde 3,4 katkı yaptığını fakat istihdamdaki katkısının yüzde 0,1’le hudutlu kaldığını belirtti. Bu nedenle ekonomik bilgilerin daha detaylı incelenmesinin yararlı olduğunu söyleyen Petersen, “Özellikle iş döngüsünü tahlil etmeye çalışan ekonomistler için bu çok sıkıntı. Zira bu durum GSYHİ datalarının Danimarka’daki genel iş döngüsü için uygun bir işaret olmadığı manasına geliyor” dedi.
Bunun en kıymetli sebebi Novo Nordisk’in eserlerinin birçoklarının Danimarka dışında imal ediliyor olması. Fakat şirketin muvaffakiyetinin Danimarka halkına hiç yarar sağlamadığını düşünmek de yanlışsız değil. Çünkü Novo Nordisk ülkede en fazla vergi ödeyen şirket, bu da ülkenin kasasının dolması manasına geliyor.
Dahası obezitenin günden güne büyüyen bir sorun haline gelmesiyle, şirketin daha da büyüyecek olmasına kesin gözüyle bakılıyor. Örneğin geçtiğimiz günlerde yayımlanan ve 5 yıldır sürmekte olan bir araştırmanın bilgilerini içeren çalışmada, Wegovy’nin önemli kalp sıkıntıları riskini ortadan kaldırdığı görüldü.
DANİMARKA KRONUNU DA ÜST ÇEKİYOR
Ekonomistler, Novo Nordisk’in büyümesinin Danimarka’nın para ünitesi üzerinde de tesirli olduğunu belirtiyor.
Danske Bank ekonomisti Pedersen, “Novo Nordisk üzere şirketlerin yabancı parayı Danimarka kronuna çevirme gereksinimi arttıkça, Danimarka kronu üzerine üst tarafta bir baskı oluştuğunu görmeye başlıyorsunuz” dedi. Lakin Danimarka, kronun bedelini ‘ya sabitlemiş durumda. Bu da kronun kıymeti arttığında merkez bankasının devreye girmesi gerektiği manasına geliyor.
Danimarka Merkez Bankası bir müddettir rezervini artırmak için ataklar yapıyordu. Bu döviz alımları ülkedeki faiz oranlarıyla Avrupa Merkez Bankası’nın (ECB) belirlediği oranlar ortasındaki farkın açılmasına neden oldu. Halihazırda Danimarka’daki faiz oranları ECB’nin belirlediği seviyenin 0,4 puan altında. Bu da yabancı yatırımcıların kron birikimlerini elden çıkarmalarını sağlamayı amaçlıyor. (Danimarka Merkez Bankası, New York Times’ın yorum taleplerine cevap vermedi.)
“HOLLANDA SENDROMU” RİSKİNDEN KORKULUYOR
Danimarka’daki birtakım ekonomistler, ülkenin Novo Nordisk’e çok bağımlı olmasının risklerine dikkat çekiyor. Bu bağlamda en yakın örneklerden biri, Nokia’nın cep telefonu bölümündeki tartısını yitirmesinin Finlandiya iktisadına vurduğu darbe.
Diğer yandan Nordea Baş Ekonomisti Helge J. Pedersen, “Hollanda sendromu”nun Danimarka’ya bulaşması riskinin de kelam konusu olduğunu belirtti.
Hollanda sendromu bir ülkenin gelirindeki ani büyük yükselişlerin iktisadın geri kalanı üzerinde olumsuz tesir yapması olarak özetleniyor. Bu terim 1960’larda Hollanda’daki büyük doğal gaz rezervlerinin keşfedilmesinin akabinde ortaya atılmıştı. Doğal gaz ihracatının artmasıyla Hollanda guldeni çok pahalanmış bunun sonucunda öteki ihracat eserlerinin fiyatı artmıştı. Fiyat artışının memleketler arası piyasalardaki rekabet gücünü azaltması da Hollanda iktisadının geneline olumsuz yansımıştı.
“MÜTEVAZI DAVRANMAK ZORUNDAYIZ”
Nordea Baş Ekonomisti Pedersen, “Novo Nordisk’in olmadığı bir Danimarka var ve iktisat siyasetleri ve maaşlarla ilgili tavsiyeler bağlamında bu durumun göz önünde bulundurulması gerekiyor” dedi. Pedersen, “Oldukça mütevazı davranmak zorundayız zira birçok Danimarka şirketi yurt dışında güçlü rekabetle karşı karşıya” dedi.
Ancak Pedersen’e nazaran, Novo Nordisk kelam konusu olduğunda Danimarka halkı için artılar eksilerden fazla. Şirketin popülerleşmesinin Danimarka’ya, eğitim sistemine ve tıp bölümüne dikkati çekmesi, Kopenhag’ın yumuşak gücünü artırması mümkün. Dahası maaşların yüksek olduğu ülkenin iktisadının güçlenmesi öteki şirketleri de daha inovatif ve verimli olmaya zorlayabilir.
Pedersen, Danimarka’nın cari açıkla çaba etmek için acı verici mali siyasetler uygulamak zorunda kaldığı yılları hatırladığını belirterek, “Zor zamanlardı” dedi ve ekledi: “Şüphesiz, şu anki durum iktisat siyasetlerinde özgürlüğü de beraberinde getiriyor.”
The New York Times’ın “How Ozempic and Weight Loss Drugs Are Reshaping This Country’s Economy” başlıklı haberinden derlenmiştir.